1 kwietnia br. przypada 120. rocznica urodzin Józefa Mackiewicza – wybitnego pisarza i publicysty, jednego z patronów roku 2022. Sejm RP, podejmując uchwałę w tej sprawie, podkreślił, że Mackiewicz był nieprzejednanym wrogiem totalitaryzmów, szczególnie komunizmu, poszukiwał wszystkiego, co mogłoby łączyć mieszkańców Europy Środkowo-Wschodniej.
Sylwetka Józefa Mackiewicza
Józef Mackiewicz, autor powieści, artykułów publicystycznych i reportaży, urodził się̨ 1 kwietnia 1902 r. w Petersburgu. Dzieciństwo i młodość spędził na Wileńszczyźnie. Jako uczeń gimnazjum walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie studiował w Warszawie i Wilnie. Pracował w wileńskim dzienniku „Słowo”, a od jesieni 1939 r. do wiosny 1940 r. redagował w Wilnie „Gazetę Codzienną”.
Podczas okupacji Wilna przez wojska niemieckie Mackiewicz od lipca do października 1941 r. publikował w „Gońcu Codziennym”, piśmie wydawanym przez Niemców w języku polskim, artykuły o treści antysowieckiej. Publikacje stały się jedną z przyczyn późniejszych oskarżeń Mackiewicza o kolaborację z Niemcami.
„Widziałem na własne oczy” – relacja z Katynia
W maju 1943 r., na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych, Mackiewicz jako obserwator uczestniczył w ekshumacji zwłok polskich oficerów zamordowanych w Katyniu. Złożył dwa raporty władzom AK (w Warszawie i w Wilnie – oba zaginęły) oraz udzielił na ten temat wywiadu „Gońcowi Codziennemu” pt. „Widziałem na własne oczy”.
Emigracja
W roku 1945 Mackiewicz wyemigrował z Polski. Mieszkał w Rzymie i Londynie, lecz ostatecznie osiadł w Monachium. Pisał dla paryskiej „Kultury”, londyńskich „Wiadomości”, tygodnika „Lwów i Wilno”, współpracował z emigracyjną prasą rosyjską, litewską, ukraińską i białoruską. Oprócz tekstów dziennikarskich tworzył też powieści i zbiory opowiadań.
Józef Mackiewicz w swojej twórczości przedstawiał życie mieszkańców pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego na tle przełomowych wydarzeń historycznych, a także odwoływał się do tradycji I Rzeczypospolitej. Był najczęściej wydawanym pisarzem w podziemnych wydawnictwach PRL-owskiego „drugiego obiegu”. Jego książki ukazywały się także w Londynie, w emigracyjnym wydawnictwie Kontra.
W 1971 r. prezydent RP na uchodźstwie August Zaleski odznaczył Józefa Mackiewicza Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, a Wydział Słowiańskich Języków i Literatur Uniwersytetu w Kansas (USA) wysunął kandydaturę Józefa Mackiewicza do literackiej Nagrody Nobla w 1975 r.
Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985 r. w Monachium. Jego prochy zostały złożone na cmentarzu przy kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie.
Od 2002 r. przyznawana jest Nagroda Literacka imienia Józefa Mackiewicza.
